DE TOEKOMST VOLGENS DAAN ROOSEGAARDE
Fokker, Philips, Cruijff: ze waren goed in het ontwerpen van vliegtuigen, kunstlicht en spelpatronen. Nu is er een Nederlander die goed is in het ontwerpen van de toekomst. Daan Roosegaarde (35). Kunstenaar. Grensverlegger. Wereldverbeteraar. Idealistisch én pragmatisch. Met de betonmolen en een digitaal lab binnen handbereik. Humo sprak met een wegbereider.
Bron: HUMO
13 januari 2015
Jan Hertoghs
U kent Daan Roosegaarde allicht als de meest spraakmakende gast van ‘Zomergasten’ op de VPRO (editie 2013) en als regelmatige interviewee in ‘De wereld draait door’. Roosegaarde is de man die samen met een grote Nederlandse wegenbouwer (Heijmans) aan energieneutrale snelwegen werkt. In de plaats van lichtpalen gaan wegmarkeringen de snelweg doen oplichten: de verf van die markeringen slorpt overdag licht op en geeft dat licht ’s nachts weer af. Ook heeft het stadsbestuur van Peking aan Studio Roosegaarde gevraagd om de smogproblemen van de miljoenenstad onder handen te nemen. De Dutch smogbusters gaan nu die zware roetwasem aanpakken met schoonmakende filters op basis van statische elektriciteit.
HUMO Met die twee grensverleggende projecten – Smart Highway en de smogstofzuiger – haalde je de wereldpers. Maar allicht was er een tijd dat niemand geïnteresseerd was in die jongeman die barstte van de ideeën?
Daan Roosegaarde «Natuurlijk, en dat was frustrerend. Maar ik was optimistisch: ‘Ooit komt m’n tijd wel, ooit vallen de puzzelstukken op hun plaats.’ En die tijd heb ik afgewacht. Niet achteroverleunend natuurlijk; ik heb wel degelijk gepusht en gelobbyd en genetwerkt om dingen aan te brengen. Maar eerst en vooral was er het zoeken bij mezelf: ‘Hoe zie ik de dingen? Hoe zie ik de wereld? Wat wil ik verwezenlijken in die wereld, wat wil ik daarin creëren?’ Dat verlangen om de wereld beter te maken – persoonlijker, levendiger, avontuurlijker – was eerst. Pas daarna kwam de volgende fase: bij welk bedrijf, bij welke overheid ik die ideeën ging aanbrengen. Het moment dat ik echt contact kreeg met de buitenwereld, is nu zo’n zes, zeven jaar geleden.»
HUMO Heb je nooit gedacht: ‘Ze zijn me te sloom, ik ben m’n tijd vooruit?’
Roosegaarde «Nee, ik heb me niet miskend gevoeld. Ik ben ook niet de uitvinder die met één idee in z’n koffertje de deuren afloopt. Ik wil nieuwe technologieën gaan toepassen op de wereld, maar vooral een nieuwe denkwijze introduceren. Om dat te kunnen doen, moet ik onze wereld gaan verkennen, gaan ontdekken, met andere ogen gaan bekijken. Eens je dat doet, volgen de ideeën wel. Over snelwegen die duurzamer verlicht moeten worden. Over vervuilde steden die gezuiverd moeten worden. Het is a way of thinking. Je ziet hoe een deel van de wereld eruitziet, dat vermoeit je, dat irriteert je, en dan ga je denken hoe dat stukje wereld er beter kan uitzien. Voor de mensen die er wonen, werken en zich verplaatsen.»
ORWELL VERSUS DA VINCI
HUMO Een muzikant improviseert vaak op z’n instrument, met akkoorden, met flarden tekst, en dan komt – soms na maanden of jaren – het moment dat hij de juiste flow en harmonie vindt en dat al die korte aanzetten één song worden. Loopt het zo ook bij jullie?
Roosegaarde «Ja. Je hebt ideeën, prototypes, maquettes, en heel veel blijft in die aanvangsfase steken. Maar je gooit niks weg. Want je voelt intuïtief aan dat die aanzetten iets kunnen worden. Al lezend, schrijvend en pratend met anderen, ga je iets creëren, ga je fouten maken en herbeginnen, tot het ding er opeens is.
»Maar het moet de mensen ook kunnen raken, net als muziek. Meer nog, die ontwerpen moeten de mensen zelf ook aan het denken kunnen zetten over de toekomst. Dat is extreem belangrijk. Mensen moeten op die oplichtende snelwegen rijden, en denken: ‘Hé, onze wereld kent nog ándere mogelijkheden dan enkel palen met lampen.’ Dan krijgt het betekenis, dan leer je dat er een andere manier is om met de wereld om te gaan.
»Nu rij je op de snelweg als een consument. De overheid levert asfalt, vangrails, licht en onderhoud en jij maakt er achteloos gebruik van. Maar als die plek je kan doen connectenmet de toekomst, dan ben je geen consument meer, dan ga je zelf ook vooruit willen denken. Hetzelfde met die smog in Peking. Dat is hardcore: de mensen leven daar korter, kinderen krijgen longkanker op hun 6de. En nu gaan we het zuiverste park van Peking creëren, een park dat 75 procent zuiverder zal zijn dan de rest van de stad. In die oase zullen de inwoners de toekomst kunnen ruiken, zien en beleven en dat zal hen prikkelen: ze zullen méér willen.»
HUMO Op het Creativity World Forum in Kortrijk gaf je daaromtrent een treffend citaat van Marshall McLuhan: ‘Op het ruimteschip aarde zijn geen passagiers, we zijn allemaal bemanning.’
Roosegaarde «Dát is de nieuwe tijd. Je ondergaat de wereld niet langer als consument, maar je begrijpt dat er grote collectieve veranderingen moeten gebeuren, wil het ruimteschip aarde niet gaan crashen. Ik noem dat het gevecht tussen Orwell – de technologie die ons in de greep heeft – en Da Vinci – de mens die emancipeert, de mens die kan vliegen, die loskomt van zijn beperkingen, die ideeën heeft om vrijer te zijn.
»In Peking denken we heel vér door. De smog die we daar in poedervorm wegzuigen, gaan we persen tot zwarte edelstenen en in juwelen verwerken. De opbrengst ervan gaat dan weer naar het smogvrij maken van dat park. Waardoor het probleem zélf gaat bijdragen tot z’n oplossing.»
REGENBOOG
HUMO Eén van je motto’s is: ‘Alles wat je bedenkt, kan je ook bouwen.’ Mijn voorstel: Antwerpen-Brussel is zo’n lelijke verkeersstroom, als we links en rechts van die snelweg nu eens een romantische rivier laten meanderen, met geluidsarme elektrische bootjes die pendelaars naar hun werk brengen? Dan gaat die snelweg meer beleving krijgen én dan gaan mensen ook voor die andere vorm van vervoer kiezen. Kortom, die saaie plek komt tot leven. Dat is toch wat jij verlangt?
Roosegaarde (op z’n hoede) «Mja, maar je moet kritisch blijven. Staat het dure aanleggen van zo’n rivier wel in verhouding tot wat je wil bereiken? Moet levendigheid bereikt worden door er nog eens nieuwe infrastructuur naast te leggen? Je kan het evengoed in dezelfde ‘bedding’ zoeken. Vorige week hebben we in het Centraal Station van Amsterdam (dat in 2014 zijn 125ste verjaardag vierde, red.) een regenboog geïnstalleerd, in opdracht van de NS (Nationale Spoorwegen, red.) en de stad Amsterdam. Die overkapping was vrij grauw, en we moesten er iets aan toevoegen, maar omdat het een erfgoedmonument is mág je niet – toch zeker geen hardware. In samenwerking met de afdeling Sterrenkunde van de universiteit Leiden hebben we een spot met kunstlicht geplaatst en die wordt op zeer fijne kristallen zo gebroken dat er elke avond zo’n tien à vijftien minuten een regenboog verschijnt, precies in de boog van die overkapping. Dat je zo’n uitdaging kan aangaan, het transformeren van grauwheid tot iets magisch, en dat je dat ook tot een goed einde kan brengen mét die strenge beperkingen, is fascinerend.»
HUMO Maar hoe zou je zo’n verkeersstroom Antwerpen-Brussel dan binnen zijn ‘bedding’ aanpakken?
Roosegaarde «Ik zou heel veel over die snelweg lezen. Ik zou ’m verschillende keren en op verschillende tijdstippen op en af rijden. Ik zou stoppen aan de tankstations en de parkings. Ik zou die snelweg bekijken vanuit zijwegen, vanuit dorpen en landerijen die op die snelweg uitkijken. Hoe kijken zij naar die flow van dat verkeer? Kortom, ik ga wat rondhangen op zo’n plek. In mijn hoofd zitten ideeën hoe een snelweg kan aangepakt worden, en die toets ik dan aan de realiteit.»
HUMO Zou je ook met automobilisten praten?
Roosegaarde «Niet om te vragen hoe zij dat levendig of avontuurlijk maken zien. Mijn ervaring is dat je dan voorspelbare dingen te horen krijgt, dus dat doe ik niet. Maar ik zou bestuurders en omwonenden wel vragen welke plaats de snelweg in hun leven inneemt. Je wil de problemen kennen van die weg, de files, de knelpunten, maar ook de potentie, want zo’n snelweg die er al decennia ligt, dat is natuurlijk zelf een krachtig landschap geworden.
»Ik stond afgelopen weekend op de Afsluitdijk (de 32 kilometer die dwars door de voormalige Zuiderzee gaat en Noord-Holland met Friesland verbindt, red.). Van minister van Infrastructuur Melanie Schultz van Haegen hebben we de opdracht gekregen om daar een nieuw landschapsicoon te ontwerpen, en dan ga ik daar ook rondhangen: spreken met medewerkers van Rijkswaterstaat, en met het handvol mensen dat in de buurt woont. Wat betekent die plek voor hen, en wat wil ik er zelf mee als kunstenaar?»
HUMO In de strenge winter van 1997 stond ik op de Afsluitdijk en vanop een staketsel kon ik zo een bevroren branding oplopen, allemaal kruiende ijsschotsen die ruw op elkaar waren gevroren. Die weg is meer dan een snelle verbinding, dat is een nieuwe buitengrens die daar in de zee is gelegd.
Roosegaarde «’t Is een fascinerende plek, mens en natuur komen mekaar heel dichtbij. Afgelopen zaterdagavond stond ik op een vroeger werkeiland, van waaruit de bouwers indertijd zijn vertrokken: één team naar het noorden, één team naar het zuiden. Dat eilandje zit nog in die dijk, en ik stond daar ’s avonds, helemaal alleen, geen licht of lichtvervuiling, enkel een uitspansel met een grote waaier sterren. Dan denk je: ‘Waw, hier moeten we iets maken waardoor iedereen die verwondering kan voelen en meemaken.’»
OPWINDENDE CRISISTIJDEN
HUMO ‘We leven in opwindende tijden,’ is ook een uitspraak van jou. Maar voor veel mensen zijn dit bange, benarde tijden. Vanwege de economische crisis, de oorlogen in het Midden-Oosten, de Oost-Westspanningen, het klimaat.
Roosegaarde «Wat mij stoort, is de afweging. Het is crisis, dus moet je maar niet al te vooruitstrevend zijn in je denken. Waren we dan zo vooruitstrevend in de jaren dat er geen economische crisis was, dat er zogezegd wél geld was? Hebben we toen stappen gezet om de toekomst beter te maken, en om bijvoorbeeld de klimaatopwarming aan te pakken?! In elke tijd zijn er wel excuses om niet te evolueren.»
HUMO Crisistijden zijn dus niet zo slecht.
Roosegaarde «In dat opzicht dat we gedwongen worden om creatief te zijn. Dát vind ik spannend en opwindend aan deze tijden: radicale ideeën zullen veel meer kans krijgen op realisatie. Omdat de grondstroom is: zo kan het niet verder, nu moeten we wel veranderen. De grote wegenbouwer Heijmans heeft met ons contact opgenomen vanuit dat gevoel van urgentie, vanuit dat idee: we moeten de wereld anders gaan bekijken, anders gaan aanpakken.»
HUMO Als kunstenaar ben je aan de slag gegaan met dat bouwbedrijf. Dat noem je het connecten tussen twee vijandige werelden: kunst en poëzie die contact zoeken met het harde beton en de harde lastenboeken van de overheid. Je hebt het zelfs vergeleken met de twee bendes van ‘West Side Story’.
Roosegaarde «Bendes blijven normaal gezien op hun territorium, en hier hebben we allebei iets gedaan dat tegen alle regels indruiste. Dat je over de grenzen van je territorium gaat samenwerken omdat er dat verlangen is naar iets nieuws. En zo kunnen we evolueren, zo kunnen we vooruitgaan: niet door te praten over innovatie, maar door het te dóén.
»Toen dat eerste stuk snelweg (in Oss, red.) twee uur geopend was, meldde het journaal dat er daar een opstopping was (lacht). Terwijl het zo’n afgelegen plek is. Maar er was dus een file van al die mensen die kwamen kijken. De uitbater van het nabije tankstation mailde me ook al dat hij dankzij ons heel blij was. Dat is toch mooi, dat zo’n plek ineens tot leven komt?
»Maar eerst moet je altijd wat hordelopen, want elke innovatie roept weerstand op. In Nuenen (gemeente in Noord-Brabant waar Vincent van Gogh verbleef, red.) hebben we 600 meter lichtgevend fietspad aangelegd, met een sterrenpatroon dat verwijst naar Van Gogh. Zodra mensen daar lucht van krijgen, maken ze gegarandeerd opmerkingen als: ‘Is dat wel nodig, het is daar zo natuurlijk duister, u gaat die plek toch niet vervuilen met te veel verlichting?’ Er is altijd de handrem, altijd dat conservatieve sentiment van: laat het maar zoals het is. En als het er eenmaal ligt, dan hoor je: ‘Goh, waarom ligt dit nog niet in heel Nederland?’»
GENIALE ROLTRAP
HUMO Volgens jou zijn we te bang, te kopschuw voor de toekomst. Terwijl we de toekomst zouden moeten ontdekken en claimen zoals de ontdekkers van een terra incognita dat doen. We moeten weer onverschrokken zijn, ons meer gaan gedragen als pioniers. Maar die angst voor de toekomst, waar vindt die zijn voeding?
Roosegaarde «Mensen zijn bang om dingen te verliezen die al lang bestaan. Maar als we niet investeren in nieuwe ideeën en nieuwe technologieën, als we ons angstig gaan terugplooien op onszelf, dan is het vooruitstrevende Europa een aflopend verhaal.
»Let wel, we moeten onze Europese geschiedenis en cultuur koesteren. Maar gaan we dat erfgoed gebruiken als springplank naar de toekomst, of verwordt het tot een openluchtmuseum? Dat is mijn reële angst. Dat al die eeuwenlang opgebouwde kennis en cultuur decoratie wordt. Een attractie voor de toeristen uit Azië.
»Nog eens, het gaat niet om een breuk met het verleden. Of om te zeggen: oud is fout en nieuw is goed. De opkomst van de fotocamera heeft toch ook niet de schilderkunst verdrongen?! Integendeel. ‘De Nachtwacht’ trekt nog altijd een ziljoenkijkers in Amsterdam.
»We moeten vooruit, en dit is een overgangsfase. Herinner je je de eerste digitale fotocamera’s? Om de gebruikers niet te bruuskeren, kregen die het klikgeluid van een analoge camera mee. Op dat punt van de geschiedenis zitten we: we hebben de mogelijkheden van de toekomst, maar we hebben nog de sentimenten van die oude wereld.»
HUMO Over de oude analoge wereld gesproken: welke uitvinding had jij graag uitgevonden?
Roosegaarde «De roltrap. Geniale uitvinding! Hij is uitgevonden door iemand die het als een kermisattractie zag: mensen betaalden een kaartje om op en neer te gaan, het ding had geen bestemming. Pas later zag iemand de potentie: met die trappen kunnen we gebruikers door hoge gebouwen leiden. Het geniale was dat onze wereld, onze vaste grond, zélf in beweging kwam: mensen werden daardoor ook ziek en misselijk. Het was een compleet nieuwe ruimtelijke ervaring, die een nieuwe dimensie gaf aan ons bestaan. Iets wat je daarvoor amper had kunnen dromen.»
1,5 KM SKATEPARK
HUMO Je reist de wereld rond om lezingen te geven, je komt dus op veel plekken. Ga je daar ook spontaan rondhangen en mensen en gebouwen observeren?
Roosegaarde «Ja. Rondkijken vind ik leuk. Je verwonderen, je verbazen, je irriteren ook. Zo kom je op ideeën.
»Van alle plekken waar veel mensen samenkomen, heb ik luchthavens het liefst. Die mensenstromen die naar allerlei bestemmingen vertrekken, dat koppelen van mensen aan tuigen, dat koppelen van vluchten over de wereld, dat loskomen van de grond, van je vaste bestaan: daar kan je je verbeelding echt laten gaan.»
HUMO In de vele steden die je bezoekt, moet je al heel wat knip- en plakwerk hebben gezien: uniforme winkelstraten en -centra, saaie voorsteden… Word je daar niet moedeloos van, dat alles zich zo levenloos blijft herhalen?
Roosegaarde «Dat geeft aan dat het op is. Winkelcentra hebben te kampen met leegstand, snelwegen gaan knellen, en voorsteden worstelen met verwaarlozing en overbevolking. Het zijn concepten die twintig, dertig jaar geleden ontworpen en ontwikkeld zijn, maar heel lineair. Ze hebben steden verbonden met snelwegen, en ze hebben consumenten verbonden met shoppingcentra. Dat was de enige onderliggende gedachte, een heel mager concept, zonder de minste levendigheid of diversiteit.
»Wie nu nog infrastructuur ontwerpt, moet heel ver doordenken. Neem Denemarken. Door de klimaatverandering en vaker voorkomende wolkbreuken kreeg Kopenhagen in 2011 te maken met overstromingen, en dus moest er een andere infrastructuur komen om de stad tegen dat water te beschermen. Een lineaire oplossing is dan dat je dat water tussen nog meer betonnen wanden stopt. Maar eerst in Roskilde, en nu ook in Kopenhagen, hadden ze een ander idee. Ook een skatepark is van beton, en nu hebben ze dus een oever van anderhalve kilometer skatepark gemaakt, die bij tijden van hoogwater als uiterwaarden kan fungeren. Dan ben je slim bezig. Dan ga je stad, natuur en avontuur koppelen, en dat is mooi.
»Duurzame oplossingen worden vaak geassocieerd met minder doen, met soberheid, met de buikriem aanhalen. Maar ik ben voor het tegendeel gewonnen. Met weinig middelen niet minder doen, maar méér.»
PANAMARENKO
HUMO Je hebt een jaar in België gewoond, in Antwerpen.
Roosegaarde «Ja. Na m’n middelbare studies en voor ik aan de kunstacademie in Enschede begon. Ik woonde in het stadscentrum, vlakbij de oude opera. Antwerpen is een mooie stad en dat verblijf heeft me goedgedaan. Want ik was toen heel onzeker, heel ongemakkelijk over wat ik met m’n leven wilde. En dan helpt zo’n vreemde plek: je wordt gedwongen om een nieuw terrein te verkennen. Als je in je vertrouwde omgeving blijft, ga je je vlugger conformeren, loop je het risico dat je een weg zoekt die al bestaat.»
HUMO Welke schrijvers las je toen? Bij wie zocht je steun als onzekere 18-jarige?
Roosegaarde «Ik las alles door elkaar. Kafka, en de Russen: Tsjechov, Gogol, Babel. Zo’n Isaak Babel (1894-1940, red.), die schrijft echt over het leven. Hoe dingen veranderen. Wat je ontdekt als je opgroeit. De miserie die er is, de rauwe realiteit van een oorlog. Heel bijzonder. Het zijn allemaal oudere schrijvers, ja, maar je leest hoe hun personages het leven aanpakken. Hoe zij hun bestaan vormgeven. Hoe zij zoeken waar ze naartoe moeten in dat leven dat hen is toebedeeld.
»Dat gevoel kwam ineens terug toen ik vorige zaterdag op die Afsluitdijk stond. Die dijk is wat hij is. Hij is een werkelijkheid. Maar daar is een gevoel bijgekomen: dat ik een draai aan die werkelijkheid mag geven, aan die plek die zo’n betekenis heeft in zo veel mensenlevens.»
HUMO Denk je dan vooral aan je eigen toekomstige stappen, of ook aan hen die in de jaren 20 de basaltblokken van die nieuwe landsgrens hebben aangesleept?
Roosegaarde «Ja, natuurlijk! Zij zijn de echte makers. Ter ere van hun jarenlange werk staat daar ook een monument van de kunstenaar-architect Willem Dudok, waarvan het opschrift luidt: ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst.’ Veel viel ineens op z’n plaats toen ik dat las.»
HUMO Om op Antwerpen terug te komen: je kent het werk van Panamarenko. Heb je hem ooit gesproken?
Roosegaarde «Kort, ja. En ik waardeer zijn verbeelding en zijn utopia, maar ik wil verder dan alleen maar de verbeelding. Ik wil dromen kunnen aarden, kunnen materialiseren. Als ik Panamarenko was geweest, zou ik met echte luchtvaartbouwers zijn gaan samenwerken, type de gebroeders Wright. Dan kan je je werk een sterker karakter geven. Dat is allerminst een oordeel over zijn oeuvre, dat is hoe ik het zou aanpakken.»
HUMO Panamarenko vertrekt van de begane grond en probeert een ufo te laten opstijgen. Jij haalt een nog ongeïdentificeerde droom uit de lucht en geeft die een vorm op aarde.
Roosegaarde «Ik wil inderdaad méér doen met die verbeelding. Wat ik als ontwerper wil, is de rand opzoeken tussen wat wél en wat niet kan. Hier in de Studio noemen wij dat Maya: Most Advanced Yet Acceptable. Als je over de rand heen gaat, als je te experimenteel bezig bent, dan stort je in de diepte, dan maak je geen contact met de buitenwereld. En als je te ver van de rand blijft, dan ben je gewoon, dan ben je saai, en dan ziet niemand je staan. Wij zoeken altijd die rand op. Dat wat nog nét kan. Als je die rand voelt, dan weet je intuïtief dat je juist zit. En dan komen de ideeën, en het geld en de technische uitvoering. Want dan ben je een durver, en je vindt altijd mensen die mee willen gaan met de durvers, met de pioniers.»
WILDE WESTERN
HUMO Het doet me denken aan wat ze in Amerika the frontier noemen: alles wat nog niet ontgonnen is. Het Wilde Westen, maar evengoed de jaren 90 van het internet: toen stond men ook op de rand van een wereld die nog ontdekt moest worden. In dat opzicht was je keuzefilm na die uitzending van Zomergasten wel symbolisch. Je koos voor het geweldige ‘Dead Man’ (1995) van Jim Jarmusch, met de fantastische soundtrack van…
Roosegaarde «Neil Young! En met nog een heel jonge Johnny Depp in de hoofdrol. Goeie trip! En in zwart-wit.»
HUMO Alleszins dé film over een buitenstaander die op onbekend terrein komt.
Roosegaarde «Ja, hij komt van de oostkust en reist voor een nieuwe job naar het ruige westen. Op de trein ziet hij hoe passagiers door het raam bizons gaan afknallen, voor de lol.»
HUMO Hij is anders, hij zal aansluiting zoeken met de indianenwereld. Zijn kompaan is een indiaan die dweept met de Engelse poëzie van William Blake.
Roosegaarde «Daarom heb ik die film ook gekozen. Er zit dat verlangen in om te ontdekken, en er is die onverwachte poëzie binnen die harde wereld. Er zit rust in. Maar tegelijk is er ook die rauwe, schurende sound van Neil Young.»
HUMO Het gaat ook heel erg over sterven en doodgaan.
Roosegaarde «Ik zag dat figuurlijk. Het gaat over loslaten. Het oude loslaten en het nieuwe ontdekken.»
HUMO Na die ‘Zomergasten’ las ik enkele zure reacties. Eén kijker op het VPRO-forum noemde jou ‘een ijdele kunstnicht vervuld van zichzelf’.
Roosegaarde (verstoord) «Is dat zo? Maar dat valt toch in het niet tegenover de massa positieve reacties? Altijd weer over dat ego. Ik doe het niet voor m’n ego. Ik ben met de wereld bezig, niet met mijn eigen troetelkindje of teddybeertje. Als iemand mij zo betitelt, what the fuck doet hij dan in zijn leven? Meningen hebben we genoeg. Kom zelf eens met een voorstel.»
HUMO Die zure reacties gaan allicht nog toenemen naarmate je bekender wordt.
Roosegarde «Dat besef ik. Ik heb het nu ook gehad met die regenboog aan Amsterdam-Centraal. Hij duikt maar af en toe op, hoop en al een kwartiertje tussen schemering en avond. Dan krijgen ze daar op het station protest van mensen: ‘Nou, niks gezien, en wij komen helemaal vanuit Groningen! En wij willen nu absoluut weten wanneer-ie te zien is!’ Dan denk ik: ‘Are you crazy?’ Die mensen claimen dat verhaal, en ze hebben er zelf niks aan toegevoegd. Dat is nog heel erg de consumentengedachte. Er wordt iets voor mij gedaan, en ik ben niet tevreden. Maar zo werk ik niet. Ik werk vanuit participatie. En dus vraag ik: ‘Wat is jullie aandeel in een betere wereld?’»
ON-NEDERLANDS POSITIEF
Roosegaarde «Echt, na die ‘Zomergasten’ was er een golf van positieve reacties. Bijna on-Nederlands positief. Dat gebeurt zelden hoor, dat én de media en de mensen op straat je gelukwensen en aanmoedigen. Je merkte dat men daarop had zitten te wachten: ik verwoordde iets wat men al veel langer wilde.
»Ik zeg niet dat ik de weg en de waarheid ben. Ik ben ook maar de ballenmachine van het tennis: ik vuur ideeën af – over snelwegen, over smog, over voedsel – en anderen mogen ze terugkaatsen. Sommigen zullen die ballen woest wegslaan. En anderen willen een samenspel.»
Ik zie dat hij zit na te kauwen op die zure reactie. Hij vraagt of ik de indruk heb dat mensen zich bedreigd voelen door zijn werk. Ik zeg dat die mogelijkheid er zeker is. Als mensen zien dat iemand met zulke radicale ideeën gesteund wordt door de overheid en de grote bedrijven, dan kan allicht de schrik ontstaan dat de maatschappij een vlucht vooruit maakt, en dat kan sommigen de angst geven om achtergelaten te worden, om geïsoleerd te raken en niet betrokken te worden in zo’n futuristisch verhaal.
Roosegaarde «Maar ik wíl mensen betrekken, ik wil geen mensen afstoten. Ach, mensen zijn altijd sceptisch. Bij elke innovatie die hun dagelijks leven benadert. Zag je in ‘Zomergasten’ dat docufragment van Frans Bromet, hoe mensen in 1999 nog absoluut niet van zins waren om een mobieltje te gaan gebruiken?»
HUMO Geweldig fragment, ja. ‘Ik heb thuis een vast toestel, dat zal wel volstaan.’ En: ‘Ik zal me nooit laten storen op een terrasje, geen denken aan.’
Roosegaarde «Dat is dan mijn troost. Dat er altijd weerstanden zullen zijn, maar dat de wereld hoe dan ook áltijd verandert.»
★★★
Op de terugweg passeer ik een vrachtwagen met op de laadbak een citaat van Tsjechov.
De wereld verandert wel degelijk als vrachtwagens proza gaan schrijven.
Van auteurs die een kwartier tevoren argeloos opdoken in een interview.
De vrachtwagen kwam uit het Zwitserse Zürich. Zurich zonder umlaut is ook het eerste dorpje bovenaan de Afsluitdijk.